Ongeveer 2400 jaar geleden bedacht Hippocrates dat de hersenen de bron vormen van onze intelligentie, terwijl Aristoteles het idee had dat de grijze massa een koelsysteem was voor ons bloed. Tegenwoordig kunnen wetenschappers de gedachten van een proefpersoon raden met behulp van een fMRI-scan. Triv’ belicht tien wetenschappers aan wie we onze huidige hersenkennis te danken hebben.
Wie? Claudius Galenus (129- ca. 200)
Claim to fame? Eerste hersenanatoom
Waarom? Oké, Galenus was niet de eerste anatoom, maar wel de eerste arts die doelbewust kennis vergaarde door met een scalpel de schedel van een schaap open te snijden. Uit het feit dat de kleine hersenen compacter zijn dan de grote hersenen leidde hij af dat de eerstgenoemde de spieren aanstuurden. De grote hersenen zijn zacht en daarom bestemd voor het verwerken van gevoelens.
Ook toonde hij aan dat bij druk op de blootgelegde hersenen bewusteloosheid optreedt. Wanneer druk op een blootgelegd hart wordt uitgeoefend gebeurt dit niet. Hiermee ontkrachtte Galenus het idee van Aristoteles dat het hart het centrale orgaan van de waarneming was. Vanaf dit moment werden de hersenen beschouwd als de zetel van de geestelijke vermogens van de mens.
Galenus’ ideeën domineerden de wetenschap voor bijna 1500 jaar.
Nog meer? Werkte voor de Romeinse keizers Marcus Aurelius, Commodus en Septimus Severus en schreef bijna 500 boeken die in het Midden-Oosten als toonaangevend werden beschouwd.
Wie? Andries van Wesel (Vesalius) (1514-1564)
Claim to fame? Verschil tussen mens en dier
Waarom? Vesalius volgde aanvankelijk de leer van Galenus en vertaalde diens werk naar het Latijn. Toen hij in 1539 van een rechter die zijn werk bewonderde enkele lijken van geëxecuteerde criminelen kreeg om te onderzoeken, merkte hij dat er fouten zaten in Galenus’ werk. Dit kwam omdat het in Rome, ten tijde van het leven van Galenus, verboden was om autopsie op mensen te verrichten.
Ook op het gebied van dierenonderzoek ging Vesalius verder dan zijn voorganger: hij voerde vivisectie uit waardoor hij onder andere ontdekte dat het doorsnijden van bepaalde zenuwen verstomming veroorzaakte. Ondanks de hevige kritiek die Vesalius kreeg, bracht hij een correctie van het werk van Galenus uit.
Nog meer? Vesalius was lijfarts van keizer Karel V en later van diens zoon Philips II en schreef ‘De humani corporis fabricia’, zeven boeken over de bouw van het menselijk lichaam, voorzien van anatomische tekeningen. Daardoor wordt hij beschouwt als de vader van de anatomie.
Wie? Thomas Willis (1621-1675)
Claim to fame? Eerste nauwkeurige beschrijving van het brein
Waarom? In 1664 bracht Willis het boek Cerebri Anatomi uit waarin hij de anatomie van de hersenen en de zenuwen veel gedetailleerder in beeld bracht dan zijn voorgangers. De cirkel van Willis, een kring van slagaders die de hersenen van bloed voorzien, werd naar hem vernoemd.
Drie jaar na de Cerebri volgde het werk Pathologicae cerebri, et nervosi generis specimen waarin Willis onder andere een nieuwe theorie over de oorzaak van epilepsie aandroeg.
Nog meer? Willis’ praktijk liep pas goed nadat hij de 22-jarige Anne Green weer tot leven bracht. Anne was opgehangen maar op het moment dat Willis sectie op haar lichaam wilde verrichten bleek ze nog licht te ademen. Willis masseerde samen met William Petty en Ralph Bathurst haar lichaamsdelen om doorbloeding van de hersenen te stimuleren, diende warme drank toe, stimuleerde en stimuleerde de zenuwen door haar te kietelen met een veer.
Twaalf uur na haar executie sprak Anne alweer enkele woorden en twee dagen na de executie begon haar geheugen langzaam terug te komen.
Wie? Paul Pierre Broca (1824-1880)
Claim to fame? Ontdekking spraakcentrum
Waarom? De Franse arts Broca legde vast dat hersenen die spraak mogelijk maken zich bevinden in de frontale hersenkwab, op de plek die nu het gebied van Broca heet. In het Bicêtreziekenhuis in Leborgne deed Broca onderzoek naar afasiepatiënten, mensen die niet meer konden praten. Een van deze patiënten was Tan, een man die enkel het woord tan uitsprak. Na Tans dood verrichtte Broca sectie op zijn patiënt en ontdekte dat hij een laesie had in de frontale hersenen. Hoewel neuroloog Marc Dax een generatie eerder dezelfde observaties deed werd de ontdekking niet aan hem toegeschreven.
Nog meer? Broca deed ook onderzoek naar de relatie tussen anatomische eigenschappen van de hersenen en mentale mogelijkheden als intelligentie. Dat deed hij door hersenen van verschillende soorten mensapen met elkaar te vergelijken. Broca is één van de 72 Franse wetenschappers wiens naam in de Eiffeltoren gegraveerd is.
Wie? Jean-Martin Charcot (1825-1893)
Claim to fame? Napoleon van de neuroses
Waarom? De Franse neuroloog Charcot gebruikte hypnose om een staat van hysterie bij zijn patiënt op te wekken. Zijn onderzoek naar hysterie veranderde hierdoor de publieke opinie over hypnose, dat eerder werd afgedaan als misleiding.
Charcot benoemde en beschreef een waslijst aan ziektes waaronder Multiple Sclerosis (MS), de perifere zenuwziekte van Charcot-Marie-Tooth (CMT), Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS), het Charcot-Wilbrandsyndroom (het niet herkennen van objecten) enCharcot-Bouchardaneurisma’s.
Hij was de eerste die MS en Parkinson als twee verschillende ziektes definieerde. Parkinson is genoemd naar James Parkinson, die een boek schreef over the shaking palsy. Maar het was Charcot die het in zijn onderzoeken had over ‘de ziekte van Parkinson’, waardoor deze naam in gebruik werd genomen.
Nog meer? Charcot was de leermeester van onder andere Sigmund Freud, Joseph Babinska, Georges Gilles de la Tourette en Alfred Binet.
Wie? Sigmund Freud (1856-1939)
Claim to fame? Psychoanalyse
Waarom? Freud bedacht de id, het ego en het superego. De eerste was een onderbewust mechanisme in de hersenen gedreven door seksuele energie en woede. De laatste is het ideale zelfbeeld, gevormd door idealen uit de omgeving. Het ego houdt het id in bedwang, waardoor mensen normaal kunnen functioneren. Het ego kan zo sterk zijn dat mensen enkel in hun slaapvoor hun gedachtes uitkomen. Freud gebruikte hypnose om problemen van zijn patiënten uit dit door het ego onderdrukte onderbewustzijn te halen in de hoop hen te genezen van psychische problemen als hysterie. Hij manipuleerde de gedachten van zijn cliënten echter dusdanig dat zij valse herinneringen kregen, bijvoorbeeld van misbruik in hun jeugd. De psychoanalyse raakte in diskrediet.
Nog meer? Freud was fan van Arthur Conan Doyle, de schrijver van Sherlock Holmes. Zowel in Freuds werk als dat van Sherlock lag in het kleinste detail het grootste geheim verborgen. Hij poogde zijn onderzoeken even spannend op te schrijven als Conan Doyle dat deed. Hoewel zijn psychoanalyse in de psychiatrie nauwelijks wordt toegepast leverde Freuds ontdekking van het onderbewustzijn een belangrijke bijdrage aan de literatuur.
Wie? Aloïs Alzheimer (1864-1915)
Claim to fame? Ziekte van Alzheimer
Waarom? Alzheimer was een Duitse neuropatholoog die zich voornamelijk interesseerde voor de pathologie van de hersenschors. Hij onderzocht onder andere het verlies van zenuwcellen bij de ziekte van Huntington en de veranderingen in de hersenen bij een epileptische aanval. Toen Alzheimer in 1901 in Frankfurt werkte kreeg hij Mrs. Auguste Deter als patiënt. De dame vertoonde vreemd verdrag en verloor haar korte termijngeheugen. Deter overleed in 1906 waarna Alzheimer haar lichaam in een laboratorium onderzocht. Hij ontdekte dat delen van haar brein verschrompeld waren. De werking van de neuronen in de hersenen was verminderd. In tegenstelling tot andere cellen vernieuwen neuronen zichzelf niet regelmatig. De ziekte, presenile dementia, werd al gauw De ziekte van Alzheimer genoemd. Vandaag de dag wordt de diagnose Alzheimer nog altijd gebaseerd op onderzoeksmethoden uit 1906.
Nog meer? Alzheimer gaf les in München en rookte onder het doceren zoveel sigaren dat het gerucht gaat dat aan het einde van een dag er naast elke studentenwerkplek een sigarenstompje lag.
Wie? Korbinian Brodmann (1868-1918)
Claim to fame? Cartograaf van de neurologie
Waarom? De hersenschors (cortex cerebri) is de grijze stof waarin zich de cellichamen van de neuronen zich bevinden. Op deze plek komt de informatie uit de rest van het lichaam en de gegevens worden meteen geanalyseerd. Brodmann suggereerde dat de menselijke hersenschors anatomisch hetzelfde in elkaar steekt als die van dieren. Zo bestaat de hersenschors bij alle dieren uit zes lagen. Op basis van de anatomische verschillen in deze lagen ontwikkelde Brodmann een nummersysteem om de schors in 52 delen op te splitsen. Deze hersenkaart die hij in 1908 hiervan maakte wordt nog steeds gebruikt als standaardduiding voor diverse hersengebieden.
Nog meer? Brodmann’s thesis over de hersenschors die hij schreef in de hoop op een vaste aanstelling aan de medische faculteit van Berlijn werd afgewezen. Ook de Eerste Wereldoorlog stremde zijn carrière. Net op het moment dat hij de draad weer wilde oppakken liep hij een infectie op die zijn dood werd.
Wie? Hans Berger (1873-1941)
Claim to fame? Het elektro-encefalogram (EEG)
Waarom? De Duitse Berger vond in 1924 uit hoe je elektrische potentiaalverschillen die in de hersenen ontstaan via de hoofdhuid kunt registreren. De eerste ritmische activiteit die Berger waarnam noemde hij de Alfa-golf. Hij ontdekte dat die werd weggeduwd door kortere Bèta-golven wanneer de testpersoon zijn ogen opdeed. Uiteindelijk beschreef Berger de hersengolven in een normaal brein en een abnormaal brein. Hij noemde zijn techniek, die hij in zijn vrije tijd in het geheim uitvond, het elektro-encefalogram (EEG).
Het elektro-encefalogram wordt ook nu nog toegepast, onder andere om hersendood vast te stellen of om te onderzoeken of een patiënt een tumor in de hersenen heeft.
Nog meer? Helaas niet. In 1941 pleegde Berger zelfmoord omdat hij de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor zichzelf en zijn land niet aankon. Het naziregime had hem met pensioen gestuurd en hij mocht de Nobelprijs waarvoor hij genomineerd was niet aannemen.
Wie? Oliver Sacks (1933)
Claim to fame? Menselijke kant neurologie
Waarom? De Britse neuroloog Sacks schreef meer dan tien boeken waarin de ervaringen van zijn patiënten de leidraad vormen in plaats van klinische details. In 1973 publiceerde hij over het toedienen van de neurotransmitter dopamine aan comateuze encephalitis lethargica-patiënten, een slaapziekte waarvan van1916 tot 1927 een epidemie heerste. De patiënten ontwaakten maar leefden niet lang en gelukkig. In 1990 verfilmde Penny Marshall dit verhaal. Robin Williams en Robert de Niro vertolkten de hoofdrollen in Awakenings.
Sacks’ boek The man who mistook his wife for a hat uit 1985 inspireerde componist Michael Nyman tot een opera met dezelfde titel.
Nog meer? In 1984 schreef Sacks A leg to stand on, waarin hij zelf de patiënt is. Hij vertelt onder andere over het verlies van het gevoel in zijn benen na een ongeluk. In 2007 kwam zijn nieuwste boek Musicophilia uit, over de heilzame werking van muziek, personen die hun muzikaliteit kwijtraakten en het Williams-syndroom (hypermuzikaliteit).