Een slot in de auto dat voorkomt dat een drankrijder opnieuw onder invloed achter het stuur kruipt. Wie kan daar nou tegen zijn? Een keur aan instanties dacht mee over de ideale vormgeving van het alcoholslotprogramma, met als resultaat dé perfecte maatregel. Op papier dan, volgens de deelnemers schiet het programma zijn doel voorbij.
“Ik ben Laurens en ik heb een alcoholslot.” Zo begint de e-mail van accountmanager Laurens. Of eigenlijk, ex-accountmanager Laurens, want door het slot is hij zijn baan kwijtgeraakt. “Mijn baas was tevreden over mijn verkoopresultaten, maar hij zag het inbouwen van zo’n slot in een bedrijfsauto niet zitten.”
Wie deelneemt aan het alcoholslotprogramma mag alleen rijden in een auto waarin het slot is ingebouwd. Volgens Laurens vergt het rijden met een slot “echt concentratie”. Het apparaat begint eens in de zoveel tijd te piepen, ook onder het rijden. Dan moet je binnen twaalf minuten een blaastest afleggen, anders concludeert het slot dat je stiekem met alcohol op achter het stuur bent gestapt.
Laurens schrijft: “Blazen, blazen, blazen, blazen. Klik. Zuigen! Shit, niet op tijd gezogen. Ik moet opnieuw blazen, blazen, blazen. Klik. Zuigen… ‘Test analyse’, lees ik op het beeldscherm. Ik blijf het scherm in de gaten houden totdat er staat: ‘test oké’. Ik leg de tester weg. Piep-piep, hij gaat opnieuw! Wat nou weer? ‘Goede reis’, meldt het scherm. ‘Dank je wel, stom ding’, roep ik terug. ‘Houd je kop, alsjeblieft, ik ben aan het rijden.’”
Het mailtje van Laurens is een van de meest positieve berichten die we de afgelopen weken binnenkregen over het alcoholslotprogramma. We verzamelden verhalen van ongeveer dertig deelnemers. Hun identiteit is bij de redactie bekend, maar in dit artikel maken we gebruik van schuilnamen. Dit omdat de geïnterviewden bang zijn voor de gevolgen bij toekomstige sollicitaties, of vrezen dat zij door het Centraal Bureau voor Rijvaardigheidsbewijzen CBR (de uitvoerende instantie) uit het alcoholslotprogramma worden gezet.
Harde kern van drinkers
Terug naar het begin. Waar je voorheen een driedaagse cursus moest volgen als je beschonken achter het stuur werd betrapt, moet je sinds december 2011 deelnemen aan het alcoholslotprogramma (ASP). Dit omdat het percentage verkeersongelukken dat wordt veroorzaakt door automobilisten die onder invloed rijden (circa 20 procent), al meer dan tien jaar niet afneemt.
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu concludeert dat “een harde kern van drinkers niet gevoelig is voor politietoezicht en voorlichting”. Deze groep wordt nu middels het bestuursrecht gedwongen om deel te nemen aan het alcoholslotprogramma.
Onder die “harde kern” vallen echter ook bestuurders die voor de eerste keer worden aangehouden.
Beginnende bestuurders krijgen het slot bij een alcoholpromillage van 1.0 (4 à 5 biertjes) of hoger, ervaren automobilisten bij een promillage van 1.3 (6 – 8 biertjes).
“Je moet twee jaar meedoen, anders ben je vijf jaar je rijbewijs kwijt”, zo omschrijven de deelnemers het ASP.
“Als je teveel drinkt ben je vijf jaar je rijbewijs kwijt”, zo CBR, de uitvoerende instantie. “Het slot biedt je de mogelijkheid om eerder weer de weg op te mogen, maar dan wel onder strikte voorwaarden.”
De Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV becijferde dat er dankzij het slot vijf à zes minder doden per jaar zullen vallen.
Dichtgetimmerd
Over de ideale vormgeving van het alcoholslotprogramma is lang nagedacht. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft zich laten adviseren door 12 instanties, waaronder het CBR en de SWOV, maar ook de Raad van Hoofdcommissarissen en het College Bescherming Persoonsgegevens. De SWOV deed een literatuuronderzoek en organiseerde een proef in Friesland waarbij 80 vrijwilligers 11 weken rondreden met een slot. Het ministerie en het CBR keken wat er te koop was in het buitenland. In Amerika, Australië en Scandinavië werd al rondgereden met het slot.
Bij de uiteindelijke keuzes speelde de publicatie ‘Best practices for alcohol interlock programs’ van de D.J. Beirness en R.D. Robertson een voorname rol. Deze Canadese onderzoekers adviseerden dat een alcoholslotprogramma onder het bestuursrecht behoort te vallen (justitiële instanties zijn niet altijd in staat om een consistent veroordelingsbeleid te voeren). “Binnen het bestuursrecht kunnen we de procedure sneller laten verlopen”, aldus een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.
De aanbeveling dat ASP-deelnemers een vervangend rijbewijs moeten aanvragen waarop duidelijk staat dat de eigenaar alleen mag rijden in een auto met een slot, vond navolging. Ook concludeerden Beirness en Robertson dat er moet worden gecontroleerd of de deelnemers aan het alcoholslotprogramma de regels naleven. Dit heeft geleid tot de zogeheten ‘hertesten’. Niet alleen bij het starten van de auto moet worden geblazen (want dat zou iemand anders kunnen doen), maar ook op onverwachte momenten tijdens het rijden. Het slot registreert hoe vaak er geblazen wordt, met welk promillage, op welke dag en op welk tijdstip.
“Het Nederlandse programma is niet ‘best of both worlds’, maar ‘the best of all worlds’”, zegt Rob van Beekum, productmanager bij het CBR. Deelnemers rijden twee jaar met het slot. Eens in de zes weken moet een deelnemer de data in zijn slot laten ‘uitlezen’. Het CBR gebruikt de gegevens om de deelnemers te begeleiden en, indien nodig, bij te sturen. “Het is een leerproces . Het eerste halfjaar mogen ze aan het slot wennen. Een foute blaastest bij het starten van de auto levert dan alleen een waarschuwing op. Het laatste halfjaar moet een deelnemer compleet sober erin zitten. Zo niet, dan wordt het programma verlengd.”
“Op basis van de geblazen data wordt bepaald of iemand mag blijven rijden of uit het programma wordt gezet”, zegt Gerrit Grefelman, productmanager bij alcoholslotproducent Dräger. “Nou, dan moet je er wel van op aan kunnen dat je de juiste gegevens beoordeelt. Daarom hebben we het slot zo gebouwd dat vastligt dat de data die het CBR krijgt, ook echt van de goede persoon zijn. Niet gemanipuleerd. Met het OV-chipdebacle nog vers in het geheugen (die werd herhaaldelijk gehackt, red.) stelde de overheid een protection profile op. Een eis is dat de data worden opgeslagen op een Nederlandse server. Dräger investeerde naar eigen zeggen honderdduizenden euro’s, en is nu de enige alcoholslotenfabrikant die aan alle gestelde eisen voldoet. Grefelman: “Het programma is volledig dichtgetimmerd.”
Het prijskaartje
Door de overheid mag dan jaren zijn nagedacht over het alcoholslotprogramma. Onder de deelnemers regent het klachten. De meest gehoorde is dat het prijskaartje te hoog is: deelname kost minimaal 4418,91 euro (zie kader: de prijs van het alcoholslot). En dan hebben we het nog niet over eventueel bijkomende kosten, zoals extra uitlezingen, contact met de helpdesk (10 cent per minuut) of de aanschaf van een auto. Ook de kosten van een boete die de rechter oplegt (vastgelegd op 600-1100 euro) en het aanvechten van de bijbehorende rijontzegging (advocatenkosten!) zijn niet meegenomen in het bovengenoemde bedrag. Die kosten vallen namelijk onder het strafrecht, en het alcoholslotprogramma is een bestuursrechtelijke maatregel die daarnaast wordt opgelegd.
Deelnemers aan het programma mogen in termijnen betalen. Hamid (31) zegt dat hij hierdoor flink in de financiële problemen is geraakt. “Als je niet op tijd betaalt word je uit het programma gezet. Daarom betaal ik eerst het slot, dan pas de huur. Ik loop nu een maand achter met de elektriciteit en vier maanden met mijn zorgverzekering. Deurwaarders komen langs.”
Fabrikant Dräger signaleert dat 20 procent van de deelnemers ‘wanbetaler’ is. Een hoger percentage dan vooraf ingecalculeerd.
Voor kunstenaar Mark (aangehouden in januari 2012) zijn de hoge kosten een reden om niet deel te nemen aan het programma. “Ik ga nu noodgedwongen met de trein naar mijn werk. Dat vind ik jammer, want ik vind het initiatief goed, maar het is voor mij niet betaalbaar.”
De helft van de personen die het slot opgelegd krijgen, kiest ervoor om niet deel te nemen. In verschillende media wordt gesuggereerd dat de hoge kosten hierbij een rol spelen. Het CBR geeft juist aan dat het percentage deelnemers hoger is dan vooraf werd ingeschat op basis van ervaringen in het buitenland.
De eerder aangehaalde onderzoekers Beirness en Robertson waarschuwden al voor deze situatie, waarin sprake is van rechtsongelijkheid. “Als de kosten van het programma niet binnen redelijke grenzen blijven, zijn deelnemers uit de laagste inkomensgroepen niet in staat om die kosten te dragen.” Hun advies om een fonds op te richten is niet opgevolgd.
Ook de Raad van State waarschuwde voor te hoge lasten. (“Deze hebben mogelijk tot gevolg dat de deelnamegraad van het ASP laag zal zijn. Op deze wijze wordt de doelstelling van het wetsvoorstel niet bereikt.”) Toenmalig minister Camiel Eurlings legde deze opmerking in 2009 naast zich neer.
Zijn argument: “Het is bekend dat rijden onder invloed van alcohol […] absoluut ongewenst is. […] Door deelname aan het alcoholslotprogramma wordt een laatste mogelijkheid geboden (aan een drankrijder, red.) om ondanks zijn foute gedrag mobiel te blijven. Het is niet onredelijk dat hij de daaraan verbonden kosten zelf draagt.”
Dronken van een banaan en een KitKat
Het slot is niet alleen duur, het werkt ook niet goed. Dat is de tweede klacht van deelnemers aan het alcoholslotprogramma. Het slot maakt geen onderscheid tussen bloedalcohol en mondalcohol – alcoholische dampen in je adem doordat je bijvoorbeeld net een bonbon met likeur erin hebt gegeten. Zo kan het slot gaan piepen alsof je alcohol op hebt, zonder dat je gedronken hebt.
“Als je zo veel geld betaalt voor een slot, mag je er toch vanuit gaan dat het goed werkt”, zegt glazenwasser Erik. Hij heeft met regelmaat last van ‘foute hertesten’. “Ik startte mijn auto, mijn adem was goed. Bij de hertest, tien minuten later, kreeg ik ineens de melding dat ik ‘niet oké’ blies. Drie minuten later blies ik weer goed. Als ik écht alcohol gedronken had, zou ik niet binnen drie minuten nuchter zijn.”
In de handleiding van fabrikant Dräger is aangegeven dat het apparaat kan afgaan door een likeurbonbon, mondspray, tandpasta, medicijnen, oprispende maagsappen door alcohol, desinfecteergel, schoonmaakdoekjes en ruitensproeier.
Wij kregen meldingen binnen van deelnemers die ‘fout bliezen’ na het eten van een banaan, een KitKat of pizza en na het drinken van energiedrink.
Maar Erik had helemaal niets gegeten of gedronken. Hij reed direct na zijn foute test naar het politiebureau om zijn adem te analyseren. Nul alcohol, was de conclusie. Een dag later stond Erik weer op de stoep. “Inmiddels heeft de politie laten weten dat ik niet elke dag kan komen blazen, daar is het bureau niet voor bedoeld.”
Erik kreeg afgelopen week – bijna drie maanden na zijn foute testen – bericht dat zijn slot last had van een lekkende alcoholsensor.
Onterecht uit het programma gezet
Dankzij de politiedocumenten kon Erik bezwaar tegen zijn foute testen aantekenen bij het CBR. Wie vier keer fout blaast wordt uit het programma gezet, ook als uit de data blijkt dat de alcoholwaarden die iemand blaast snel zijn gedaald. “Wij zien alleen wat het slot meet, en het slot meet alcohol”, aldus het CBR. “Het kan ook zijn dat een deelnemer stiekem een biertje drinkt onder het rijden en – nadat hij zelf fout heeft geblazen – gauw aan iemand anders vraagt om te blazen.”
Marjan, moeder van deelnemer Tijn (22), briest van woede: “Alsof mijn zoon, nadat hij duizenden euro’s heeft betaald om te mogen deelnemen aan dat programma, gaat riskeren dat hij alles kwijtraakt door ónder het rijden te zuipen!”
Na twee, volgens zijn moeder onterechte, foute testen begon Tijn van de stress in bed te plassen.
In april 2013, acht maanden nadat zijn alcoholslot was ingebouwd, blies Tijn zijn vierde foute test. Hij had onderweg een blikje Fanta gedronken.
Bezwaar mocht niet baten. “Er kwam een hoorzitting bij het CBR. Ze keuren hun eigen vlees. Een jurist van het CBR oordeelde dat het CBR het recht had om Tijn uit het programma te zetten. Is dat eerlijk? Is het eerlijk om mijn zoon, zonder dat hij alcohol op had, uit het programma te gooien? Volgens het CBR mag dat, omdat ze nu in de brochure hebben gezet dat je moet oppassen met eten en drinken als je een slot hebt. Tijn wilde zelfs zijn bloed laten testen om te bewijzen dat hij echt geen alcohol meer drinkt.”
De foute hertesten zijn geen probleem, want deelnemers worden er tijdens de (bij het programma horende) motivatiecursus over ingelicht. Dit zei minister Schultz van Haegen in december in antwoord op Kamervragen. De meeste ASP’ers volgen de genoemde cursus een half jaar nadat hun slot is ingebouwd. “Toen was het leed al geschied”, aldus moeder Marjan. Ze wil eraan toevoegen dat het aanvankelijk “echt toppie” vond dat haar zoon zo’n slot kreeg. “Welke moeder vindt ’t nou niet geruststellend als haar kind enkel nuchter kan rijden… Maar dit slot werkt gewoon niet zoals het moet.” Van het CBR mag Tijn opnieuw met het alcoholslotprogramma starten. “Dan moet hij dus eerst weer een auto aanschaffen. Weer duizend euro betalen om een slot te leasen. En wie garandeert dat hij straks wel goede testen blaast?”
“Ruim honderd deelnemers zijn uit het programma gezet omdat zij zich niet aan de spelregels hielden”, zo laat een woordvoerder van het CBR weten. Uitgaand van “bijna vierduizend deelnemers”, gaat het dus zeker om één op de veertig personen. Dat wil niet zeggen dat die mensen allemaal vanwege foute testen uit het programma zijn gezet, benadrukt het CBR. Het kan ook zijn dat zij niet op tijd betaalden, of dat ze werden aangehouden terwijl ze reden in een auto zonder slot.
Broodje aap
Gerrit Grefelman van fabrikant Dräger rijdt al twaalf jaar met het slot, en heeft naar eigen zeggen nooit een foute hertest gehad. Ja, het slot kan afgaan als je een krentenbol eet, maar je hebt twaalf minuten de tijd om te blazen. Dus, als het slot begint te piepen, moet je even je mond spoelen en enkele minuten wachten met blazen. “Dat het slot afgaat van een banaan is echt een broodje aapverhaal.”
“Als ik een banaan eet, eet ik één banaan”, zegt Rob van Beekum van het CBR, die ook een slot in zijn auto heeft laten inbouwen. “Je moet heel veel bananen eten, en de boel moet ook nog gaan gisten voordat je fout blaast.”
Uit recent onderzoek van de ombudsman komt echter naar voren dat het CBR met eenzelfde stelligheid reageerde op een deelnemer die ‘fout testte’ doordat hij ruitenwisservloeistof had gebruikt. Volgens het CBR was dit onmogelijk, maar een praktijktest toonde het gelijk van de deelnemer aan. “Inmiddels heeft het CBR laten weten dat deze informatie meegewogen zal worden in de lopende bezwaarprocedure”, aldus het verslag van de ombudsman. Het duurde meer dan 1,5 jaar om het CBR tot deze uitspraak te bewegen, want ‘de heer G.’ blies zijn foute test op 16 april 2012.
“Zoals dat gaat bij nieuwe maatregelen, kom je er gaandeweg achter dat sommige zaken beter kunnen en moeten”, reageert een woordvoerder van het CBR. “We zijn blij dat er nu onderzocht wordt welke andere stoffen effect kunnen hebben op het slot.”
In de sloot door het slot
Klacht 3: het slot is onveilig. Moeder Patricia stuurde tientallen mailtjes naar het CBR, fabrikant Dräger en alle Eerste en Tweede Kamerleden nadat haar zoon Arjan door het slot een greppel in reed. “Een meter verder, en we lagen in de sloot. Waren we de andere kant op gezwenkt, dan waren we op een tegenligger gebotst.”
In oktober raakte opnieuw een deelnemer aan het alcoholslotprogramma van de weg tijdens het hertesten. Hij belandde in de Zuidervaart.
Andere deelnemers melden aan InContxt dat zij tegen de vangrail zijn gereden door het slot (“nog een foute hertest en ik lig eruit. Dus toen het slot begon te piepen keek ik op het schermpje en boem!”), dat zij een fietser hebben aangereden (“Gelukkig niet ernstig, ik lette niet op bij het uitrijden van de garage omdat mijn slot opeens ging piepen. Ik keek naar het apparaat (uit reflex) en KLAP…”) of gewoon niet meer durven te rijden uit angst dat het misgaat (“na drie keer bijna van de weg te zijn geraakt, rijd ik nu naar de Park & Ride en ga ik verder per trein”).
“Hoewel het bedienen van een slot tot meer slingerbewegingen leidt, net zoals het bedienen van andere apparaten in de auto, hebben wij tot nog toe geen aanwijzingen dat dit effect leidt tot meer ongevallen”, reageert onderzoekstichting SWOV.
“Er is onderzoek naar gedaan”, zegt ook Rob van Beekum namens het CBR. “In het begin zijn er wat onwennigheden, maar – en dat vind ik heel belangrijk – er is nergens bewezen dat het onveilig is. Tijdens het motivatieprogramma dat alle deelnemers moeten volgen, geven we duidelijk aan: als u denkt dat de verkeerssituatie zó is dat u even moet stoppen, dan moet u dat zeker doen. Daar heeft iemand twaalf minuten de tijd voor.”
Het onderzoek waaraan de SWOV en het CBR refereren is een kleine proef met 80 vrijwilligers in Friesland. Zij reden 11 weken met het slot. 10 procent gaf aan dat zij het slot weleens als onveilig ervoeren. Is het dan veilig? Of onveilig? Als je dit percentage doortrekt naar het huidige aantal deelnemers aan het alcoholslotprogramma, dan zouden 400 mensen het gevoel hebben dat zij onveilig rijden. “En vergeet niet dat deze testgroep op het platteland van Friesland reed, niet in de stad. En ze hadden niet de stress dat ze hun rijbewijs zouden kwijtraken bij te laat blazen”, zegt moeder Patricia.
In een ander onderzoek naar het alcoholslot, uitgevoerd door het Trimbosinstituut in 2010, beoordeelden 10 van de 13 ondervraagden de hertesten als “storend”. Omdat “tijdens verkeersdeelname een extra handeling moet worden verricht”, gaven ze het slot een rapportcijfer van 5,24 op het gebied van veiligheid.
“Het bedienen van het slot kan zonder ernaar te kijken”, legt Grefelman van fabrikant Dräger uit. “Pakken, blazen, terughangen. Maar de deelnemers krijgen de cursus waarin ze dat leren pas na een aantal maanden. Als ze dan al foute testen hebben, staan ze al negatief tegenover het slot.”
Grefelman benadrukt dat er drie groepen deelnemers zijn: zij die alles aan het slot negatief vinden, zij die het slot als hun redding beschouwen, en een grote groep die je nooit hoort. Conclusie: degenen die het slot als onveilig ervaren zijn in de minderheid.
“Moet mijn zoon dan eerst iemand doodrijden voordat die organisaties luisteren?”, vraagt moeder Patricia zich af. Ze wijst op de overheidscampagne “Een beetje chauffeur laat zich niet afleiden”. “Bij bellen (ook handsfree) is het risico op een ongeval drie keer zo groot”, zo meldde de NOS bij aanvang van de bewustmakingsacties. “Nog gevaarlijker is het gebruik van een smartphone, waarmee je kunt e-mailen, filmpjes kijken, twitteren, enzovoort. De kans op een ongeval is dan zelfs 23 keer groter.”
Patricia: “Dus bellen is gevaarlijk, maar een slot pakken, blazen, zuigen, het schermpje checken en het ding vervolgens terughangen mag wel? “Patricia heeft in haar “strijd tegen het slot” alle bestaande onderzoeken bestudeerd. “Bij 20 procent van de verkeersongelukken is alcohol in het spel. Afleiding speelt volgens onderzoekers van de SWOV een rol bij het ontstaan van 5-25 procent van de ongevallen. Dat is dus net zo gevaarlijk. Veilig Verkeer Nederland zegt zelfs dat afleiding een rol speelt bij 80 procent van alle ongevallen.”
Een fout: alles kwijt
Klacht 4: De straf staat niet in verhouding tot het gepleegde delict. “Ik weet dat ik een fout heb gemaakt”, zegt Herman (51). “Mijn vriendin zette me na een ruzie midden in de nacht op straat. Mijn portemonnee lag nog binnen, mijn autosleutel zat in mijn zak. Het was januari en het vroor, en dus besloot ik naar huis te rijden. Nogmaals, ik weet dat ik fout zat. Het is goed dat ik daarvoor ben bestraft. Maar had me een boete gegeven, dan had ik mijn lesje ook geleerd. Nederland wordt er niet beter of veiliger van dat ik nu in het alcoholslotprogramma zit. Ik werkte 47 uur in de week in de zorg. In geval van nood moest ik kunnen rijden, en dat mag niet in een auto zonder slot. Ik werd ontslagen, nu leef ik van een uitkering. Ook het vrijwilligerswerk dat ik verrichtte, kan ik nu niet meer doen.”
Arjan, de zoon van Patricia, zit ook werkloos thuis. “Ik had eindelijk een nieuwe baan gevonden. Op dinsdag mocht ik beginnen. Op woensdag moest ik mijn slot laten uitlezen. Dat kon niet op een ander moment: dan zou het slot blokkeren en zou ik niet meer kunnen rijden. Het uitlezen kan alleen op doordeweekse dagen van negen tot vijf. En ik móest uitlezen, want zonder auto kon ik niet bij mijn nieuwe werkplek komen. Toen ik aan mijn nieuwe baas vertelde dat ik echt een paar uur weg moest, op mijn tweede dag, vond hij dat ik niet gemotiveerd was. De baan ging naar een ander.”
Elwin moet door het slot zijn stage in het buitenland afzeggen, Nancy heeft haar halfjaar vrijwilligerswerk in Ghana gecanceld. “Je moet het slot elke zes weken laten uitlezen. Dat kan alleen in Nederland.” In het verloop van het programma moet het slot eens in de twaalf weken worden uitgelezen.
Vrachtwagenchauffeurs die worden aangehouden met teveel alcohol in hun bloed zijn sowieso hun baan kwijt. Het alcoholslot mag alleen worden ingebouwd in personenauto’s. “Ook al doe ik nog zo braaf mee aan het ASP (ASociaal Programma), al mijn grote rijbewijzen ben ik kwijt”, vertelt Henk. Omdat hij zijn baan kwijtraakte, kon hij zijn hypotheek niet meer betalen. Toen hij zijn huis werd uitgezet, vertrok ook zijn vrouw.
Ook Hamid dreigt zijn vrouw kwijt te raken. Hij reed onder invloed omdat de BOB ziek werd. “Ik was rijinstructeur, en rijd dus het best. Het leek op dat moment verstandig dat ik zelf terugreed.” Hamid moest zijn rijschool sluiten en zijn leerlingen terugbetalen. Hij zoekt al een jaar, maar het is hem nog niet gelukt om een baan te vinden waarvoor hij geen rijbewijs nodig heeft. “Binnenkort verloopt de verblijfsvergunning van mijn vrouw. Ik moet méér dan het minimumloon verdienen, anders wordt ze uitgezet. Mijn vrouw vraagt: mag dit in Nederland? Dat ik word weggestuurd omdat jij een fout maakt?”
Wet is wet
Als we deze verhalen voorleggen aan fabrikant Dräger, het CBR, Veilig Verkeer Nederland en het ministerie van Infrastructuur en Milieu, dan is de kern van alle reacties hetzelfde: Wet is wet, en deze wet is ontstaan na uitvoerig onderzoek.
“Wij hebben ons aan de wet te houden. De wet zegt dat we iemands rijbewijs ongeldig moeten verklaren als hij onder invloed rijdt”, zegt Rob van Beekum namens het CBR. “Vervolgens heeft iemand zelf de keuze of hij wil deelnemen aan het alcoholslotprogramma, of niet.Het gaat hier om de veiligheid van alle mensen op de weg.”
“Wij zijn puur producent”, zegt Gerrit Grefelman namens Dräger. “Wij houden ons aan de regels en de instructies die de overheid en het RDW hebben opgesteld. Wij constateren de feiten die uit het slot komen. Daarover kunnen we het CBR adviseren, maar de gebruiker is zelf verantwoordelijk voor wat er in het slot komt. We overleggen veel met het CBR om het programma zo soepel mogelijk te laten verlopen.”
RDW, de organisatie die het Drägerslot gecertificeerd heeft, zegt: “Het RDW behandelt alleen klachten als deze gaan over de certificering van de sloten. Gebruikersklachten worden behandeld door de fabrikant en het CBR.”
De SWOV e-mailde een deelnemer: “Wij zijn geen wetgevende instantie. Wij nemen uw pleidooi dan ook voor kennisgeving aan en gaan ervan uit dat, mocht daar aanleiding voor zijn, de overheid inhoudelijk op uw bericht zal reageren.”
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu verwijst naar een uitspraak van de Raad van State op 23 oktober 2013. Daarin wordt gesteld dat het alcoholslot, indien iemand er zijn baan door kwijtraakt, inderdaad te beschouwen is als een strafmaatregel, maar dat het opleggen van het slot ‘niet onevenredig zwaar is’ gelet op het doel ervan.
Veilig Verkeer Nederland laat weten dat iedereen weet dat alcohol in combinatie met verkeersdeelname voor problemen zorgt. Wanneer mensen dan toch de combinatie aangaan, veroorzaken zij een gevaar voor zichzelf, hun omgeving en andere weggebruikers. Het leed dat aangericht wordt weegt niet op tegen de hoge kosten van het slot. Het is lang niet zo heftig als ontzegging rijbevoegdheid, het is een middel waarmee mensen weer op het goede spoor kunnen worden gebracht.
Rob van Beekum van het CBR is zich echt bewust van de impact die het alcoholslotprogramma heeft op de levens van deelnemers. “Ik krijg soms mailtjes om vijf over twaalf ’s nachts, om tien over twaalf, om kwart over twaalf. Dan weet ik: het moet iemand wel heel hoog zitten als hij of zij op zo’n tijdstip allerlei gevoelige mailtjes gaat sturen. Maar ik geloof echt dat slechts een enkeling problemen heeft met het slot. Het merendeel van de deelnemers komt goed door het programma heen. En in the end is het de taak van het CBR om de verkeersveiligheid te waarborgen. Het belang van de maatschappij gaat dan boven de problemen van een individu, die bovendien zélf ervoor verantwoordelijk is dat hij of zij met alcohol op is aangehouden.”
Kijk in de spiegel
“Ik ben Ruud en ik heb me misdragen met alcohol op.” Dat zegt Ruud Wanders (51), een van de eerste automobilisten die het slot kreeg opgelegd. Volgende maand is hij klaar en wordt het apparaat uitgebouwd. “Het is een draconische maatregel, vooral ook qua geld. Maar deelnemers die klagen moeten ook in de spiegel kijken: het is hun eigen schuld dat ze nu een slot hebben. Voor mij is het slot ook mijn redding geweest: ik drink geen druppel meer. Als ik heel eerlijk ben, denk ik niet dat ik van een cursus en een boete hetzelfde had geleerd.”
“Deelnemers aan het alcoholslotprogramma vinden dat ze pech hebben gehad”, zegt Harry Rienmeijer van cursusorganisatie Trafieq. “Is dat zo? Of hebben ze juist geluk gehad dat ze geen ongeluk kregen of iemand dood hebben gereden? Bij deelname aan het verkeer horen verantwoordelijkheden. Het mooie aan het alcoholslotprogramma vind ik dat mensen die een fout maken nog een tweede kans krijgen om te mogen rijden.”
“Het probleem is dat het CBR en de minister niet in de spiegel kijken”, zegt deelneemster Paula. Uit de uitgebreide onderzoeken blijkt dat een alcoholslot niet te duur moet zijn, dat is het toch. De kosten zijn deels zo hoog vanwege de technieken die fraude moeten voorkomen. Toch blijken de maatregels makkelijk te omzeilen. Een deelnemer heeft filmpjes naar Dräger en het CBR gestuurd waarin hij laat zien hoe dat moet. Even blazen voor de starttest en dan het apparaat loskoppelen. Of gewoon de garagecode opvragen.
De cijfers waarop het ministerie zich baseert, zijn ook op een andere manier te bekijken: het is waar dat het percentage verkeersongelukken dat wordt veroorzaakt door drankrijders sinds 2002 ongeveer gelijk bleef, maar het aantal ongelukken is bijna gehalveerd (van 1066 doden in 2002 naar 650 doden in 2012) – en het aantal doden door rijden onder invloed dus ook.
“Laat het duidelijk zijn: elke dode is er een teveel, maar dit programma klopt gewoon niet”, zegt Paula: “Ik had zelf geen auto, dus moest ik het slot laten inbouwen in de wagen van mijn moeder. Stel nou dat zij geen alcohol drinkt en goede data in het slot blaast, terwijl ik thuis lekker doordrink. Dan zegt het CBR na twee jaar toch: “Goed gedaan, meisje”. Terwijl een brave deelnemer die ‘fout blaast’ door een banaan of ruitensproeier uit het programma wordt gezet alsof hij een alcoholist is.”
“Alle kritiek op het alcoholslot wordt gecounterd met: dan had je zoon maar niet moeten drinken”, zegt moeder Marjan. “Als ik over de nare ervaringen begin, beginnen anderen over het veel ergere leed van de familie van iemand die is doodgereden door een alcoholist. Maar ik ben óók tegen alcohol in het verkeer, en vóór veilig rijden. Het alcoholslot maakt meer kapot dan je lief is.”
DE KOSTEN VAN HET ALCOHOLSLOT
Deelname aan het alcoholslotprogramma kost minimaal 4419,91 euro inclusief BTW. Iedere drankrijder die bij het CBR wordt aangemeld moet standaard 306 euro aan het CBR betalen. Dat bedrag is zo hoog omdat veel mensen bezwaar aantekenen tegen de oplegging. “Achter dat bedrag zit een batterij aan juridisch personeel om de wet te verdedigen.” Wie ervoor kiest om aan het alcoholslotprogramma deel te nemen, betaalt vervolgens nog 760 euro aan het CBR. “Een deel daarvan is voor de motivatiecursus, die besteden we uit. Het andere deel gebruiken we voor het personeel. Al die data die door deelnemers geblazen wordt, moeten we verwerken.”
De enige gelicenseerde leverancier is Dräger. Zij verkopen een alcoholslot voor ongeveer 1500 euro, maar bij het programma moeten resultaten van de blaastesten ook regelmatig worden uitgelezen. Om ervoor te zorgen dat deze data ‘veilig’ worden opgeslagen, moest Dräger bestaande sloten aanpassen zodat deze voldoen aan het door de overheid opgestelde ‘protection profile’. “Een investering van honderdduizenden euro’s”, aldus Gerrit Grefelman van Dräger.
De kosten van deze uitlezingen en het inbouwen van het slot, zijn meegenomen in de prijs van het leasepakket voor deelnemers aan het alcoholslotprogramma. Het goedkoopste pakket kost 2771 euro exclusief BTW.
Vervolgens moet je een nieuw rijbewijs met code 103 aanvragen. Dit rijbewijs krijg je pas als je al een slot in je auto hebt laten inbouwen – terwijl je dus niet zelf met je auto naar de installateur mag rijden. Indien je geen familielid of vriend hebt die jou en je auto daarnaartoe wilt rijden, ben je afhankelijk van een sleepdienst. Na het programma moet je weer een normaal rijbewijs aanvragen.
Dan zijn er nog de mogelijke extra kosten. Om te mogen deelnemen aan het alcoholslotprogramma moet je een auto hebben om het slot in te laten bouwen. Rijden jij en je partner in dezelfde auto, dan moet je partner óf onder jouw naam ook in het slot blazen (met alle risico’s van dien, want je partner heeft geen ‘training’ gehad waarin wordt uitgelegd ‘hoe om te gaan met het slot’. Alternatief: een extra auto kopen.
Blaas je gedurende de twee jaar dat je deelneemt aan het programma een foute hertest, dan moet je het slot ‘binnen 14 dagen’ laten uitlezen. De kosten van deze extra uitlezing (79 euro per keer) zijn voor rekening van de deelnemer. Omdat dit alleen onder werktijd kan (maandag – vrijdag van 9:00 uur tot 16:00 uur) moet je hiervoor vrij nemen. Als je de foute test in het laatste halfjaar van je deelname blaast, moet je zes maanden langer in het programma blijven. Met alle bijkomende slotleasekosten (111 per maand) en betalingen aan het CBR van dien. Ook het bezwaar maken tegen de foute test (omdat je bij vier foute testen je rijbewijs kwijtraakt) kost tijd en (indien je gebruik maakt van een advocaat) geld. Wil je bellen met het CBR omdat je het programma niet soepel doorloopt? Dan kost dat 0,10 cent per minuut.
Gaat tijdens de deelnameperiode aan het ASP je auto kapot, of schaf je om een andere reden een nieuwe auto aan. Reken dan op circa 350 euro extra kosten voor het opnieuw inbouwen van je slot.